Sa dolaskom finansijske krize i povećanim potrebama zemalja za efikasnijim upravljanjem javnim finansijama, intenzivirani su napori za smanjenjem ovih gubitaka, a jedna od najznačajnijih inicijativa dolazi od strane Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD). Postavlja se pitanje da li projekat, koji je odobren u julu 2013. godine, a usmeren na suzbijanje mogućnosti poreske evazije, kao i na sprečavanje erodiranja poreskih osnovica, odnosno, zadržavanje poreskih prihoda u onoj državi u kojoj oni zaista i pripadaju može da stane na put ovakvom gubitku
Projektom OECD, pod nazivom Base Erosion and Profit Shifting (BEPS – Erozija poreske osnovice i premeštanje dobiti) obuhvaćeno je oko 100 država, kao i grupa od 20 najrazvijenijih država – G20 (Argentina, Australija, Brazil, Kanada, Kina, Francuska, Nemačka, Indija, Indonezija, Italija, Japan, Koreja, Meksiko, Rusija, Saudijska Arabija, Južna Afrika, Turska, Velika Britanija, SAD i EU).
BEPS je Projekat, koji se sastoji od 15 akcija, koje za cilj imaju uređenje poreskog sistema i to:
1. Poresko regulisanje digitalne ekonomije – U tom smislu preporučuje se plaćanje PDV u zemlji potrošača, a ne zemlji proizvođača, zato što se kompanije uglavnom smeštaju u države sa niskom poreskom stopom;
2. Eliminacija hibridnih entiteta – Određena plaćanja između povezanih kompanija, koje se nalaze u različitim državama, oslobođena su plaćana poreza kako u državi iz koje se isplaćuje, tako i u državi kompanije koja prima takvo plaćanje (vrlo često zato što se drugačije definiše to plaćanje – kompanija isplatilac definiše kao kamatu, a kompanija koja prima isplatu kao dividendu). Zbog ovakvih slučajeva dolazi do dvostukog neoporezivanja, dvostukog odbitka. Cilj je da se promeni domaće pravo u smislu da se proverava da li je plaćen porez na isplatu u državi kompanije, kako bi se ipak u jednoj državi platio porez;
3. Efektivna kontrola stranih kompanija - Multinacionalna kompanija (u državi koja je različita od država gde su njene ostale kompanije) se sastoji od nekoliko kompanija (npr. istraživanje i razvoj u državi A, prodaja u državi B, proizvodnja u državi C). Dolazi do problema gde je profit prijavljen, zato je rešenje da majka kompaniija napravi izveštaj o profitu, prodaji, zaposlenima, imovini i porezu na dobit i da te podatke podeli sa jurisdikcijama gde ostale kompanije egzistiraju;
4. Isplata kamata i drugih finansijskih instrumenata povezanim licima – Sprečavanje ostvarivanja smanjenja poreza usled povećanja duga kompanije u grupi povezanih lica koja posluje u poreski najoptimalnijem području (problem utanjene kapitalizacije);
5. Efikasnija borba protiv štetne poreske prakse – Kontrolisanje povoljnih poreskih režima, poboljšanje poreske transparentnosti, uključujući i obaveznu razmenu informacija o pojedinim poreskim odlukama. Nedostatak transparentnosti u radu država sa preferencijalnim režimom otežava drugim zemljama da preduzmu odbrambene mere;
6. „Treaty shopping“ – Usled različitih bilateralnih ugovora, koje rezidentima dve države potpisnice omogućavaju različite povlastice u poreskom sistemu dolazi do osnivanja „fiktivnih kompanija“ u jednoj od tih država kako bi mogla ta kompanija da koristi poreske olakšice. Ova aktivnost ima za cilj da spreči odobravanje ugovorenih pogodnosti u odgovarajućim okolnostima (Ugovori o izbegavanju dvostrukog oporezivanja);
7. Povećanje transparentnosti kod prikazivanja povezanosti sa drugim kompanijama – Čest je slučaj da je ugovor zaključen u inostranstvu ili da neko ko očigledno zaključuje ugovor u ime inostrane kompanije se predstavlja kao da je nezavisan u odnosu na tu kompaniju tj. da nije povezano lice, na taj način veštački se prikazuje nepostojanje stalne poslovne jedinice. Kako bi se izbeglo plaćanje poreza kompanije zaključuju ugovor o prodaji svojih proizvoda sa drugim kompanijama, koje se nalaze u inostranstvu i prikazuju ih kao distributere, a ne stalne poslovne jedinice. Ova akcija ima za cilj bolje definisanje šta se smatra stalnom poslovnom jedinicom;
8-10. Transferne cene – Princip van dohvata ruke se pokazao kao vrlo koristan i za poresku upravu i poreskog obveznika kako bi se izbeglo dvostuko oporezivanje kod povezanih lica, međutim, ovaj princip je dokazano ranjiv i omogućava manipulacije. Cilj uvođenja izmena u ovu oblast jeste da se obezbedi da transferne cene u vezi sa nematerijalnom imovinom budu u skladu sa kreiranom vrednošću;
11. Uspostavljanje metodologije za prikupljanje i analizu podataka o BEPS – Cilj je da se maksimalno iskoriste postojeći podaci i alati i da se prikupe novi podaci, koji bi pospešili BEPS projekat;
12. Zahtev da poreski obveznici obavezno objavljuju šemu agresivnog poreskog planiranja – Ideja je da poreski obveznici budu dužni da obelodanjuju određene informacije, kako bi poreska uprava mogla da napravi strategiju za spovođenje poreskih propisa. Takođe, ovo poglavlje ima za cilj da uspostavi bolju saradnju među državnim poreskim upravama razičitih zemalja kako bi se brže delile informacije o poreskim obveznicima;
13. Ponovno ispitivanje dokumentacije tranfernih cena i Izveštaj država-državi – Definišu se smernice kako države treba da kontrolišu transferne cene i kako da izveštavaju druge države o poslovanju i poreskim obavezama kompanija. Na ovaj način se obezbeđuju informacije o prihodima i plaćenim porezima multinacionalnih kompanija, sa pokazateljima u kojim državama je plaćen porez i u kom iznosu. S tim što se mora voditi računa o poverljivim podacima, koji ne smeju biti obelodanjeni;
14. Fomulisanje efikasnijeg mehanizma za rešavanje sporova – Predlaže se rešavanje nastalih sporova u skladu sa postojećom praksom, uključujući i mogućnost arbitraže. Potpisivanjem sporazuma, države se obavezuju da međusobne sporove rešavaju arbitražom;
15. Razvijanje multilateralnih instrumenata (MI) koji bi modifikovali bilateralne poreske sporazume – Predlaže se formulisanje pravnog okvira, koji podrazumeva multilateralni pristup kako bi se pojednostavilo sprovođenje BEPS-a. Efektuiranjem multilateralnih instrumenata izmeniće se postojeći (sporni) bilateralni poreski sporazumi.
Ove godine, od strane 76 država i jurisdikcija, potpisan je prvi u nizu MI - "Multilateralni ugovor za primenu mera koje se u cilju sprečavanja erozije poreske osnovice i premeštanja dobiti odnose na poreske ugovore" (ugovore o izbegavanju dvostrukog oporezivanja). Stoga je vrlo verovatno da će prve izmene ugovora o izbegavanju dvostrukog oporezivanja stupiti na snagu u toku 2018. godine.
U ovom trenutku postoji dosta izazova po pitanju sprovođenja ovako ambicioznog projekta, te ostaje da vidimo kakvi će biti njegovi konačni rezultati u praksi.
Maja Ilić, pravni i poreski savetnik u Certus Consulting-u
